คุณเคยสงสัยไหมว่า บ้านกระดาษ ทำไมบ้านญี่ปุ่นถึงมีผนังกระดาษ? บทความนี้ ยูคาริ อิชิอิ ศิลปินชาวญี่ปุ่นที่อาศัยอยู่ในญี่ปุ่น จะมาอธิบาย 5 เหตุผลที่บ้านญี่ปุ่นนิยมใช้ “ผนัง กระดาษ” บ้านญี่ปุ่นโบราณอาจทำให้คุณรู้สึกเหมือนมี “ผนังกระดาษ” มากมาย อันที่จริงแล้ว สิ่งที่ดูเหมือน “ผนังกระดาษ” เหล่านั้นคือประตูสไลด์ที่ทำจากกระดาษเรียกว่า “โชจิ” (shoji) หรือ “ฟุสุมะ” (fusuma)
- โชจิ เป็นประตูสไลด์แบบกั้นห้อง สามารถกั้นระหว่างห้องกับสวนด้านนอก หรือกั้นระหว่างห้องกับโถงทางเดิน นอกจากนั้นยังทำหน้าที่เป็นหน้าต่างเพื่อรับแสงอีกด้วย
- ฟุสุมะ เป็นประตูสไลด์ประเภททางเข้าห้อง ทำหน้าที่แบ่งห้อง เหมือนเป็นผนังห้อง
บ้านกระดาษ โครงสร้างบ้านคนญี่ปุ่น 5 ข้อดีที่หลายคนอาจไม่รู้มาก่อน
คำถามก็คือในญี่ปุ่นที่มีฝนชุกและอากาศชื้น ทำไมบ้านญี่ปุ่นถึงยังนิยมใช้ ประตูสไลด์กระดาษ แบบ “ผนัง กระดาษ” อยู่?
1.ประตูสไลด์กระดาษ เปลี่ยนใหม่ได้ง่าย
เนื่องจากประเทศญี่ปุ่นเป็นประเทศที่มีป่าไม้มากและมีฝนชุก ห้องชื้น วิลล่า3ห้องนอน วัสดุก่อสร้างบ้านจึงนิยมใช้ไม้ หญ้า และวัสดุจากธรรมชาติอื่นๆ ประตูสไลด์แบบโชจิและฟุสุมะ ทำจากกระดาษญี่ปุ่นดั้งเดิมที่เรียกว่า “วาสึ” โดยติดลงบนโครงไม้
ข้อดี ของประตูประเภทนี้คือสามารถเปลี่ยนแผ่นกระดาษได้เมื่อเก่า เปื้อน หรือฉีกขาด ทำให้ประตูดูเหมือนใหม่เสมอ สอดคล้องกับสุนทรียศาสตร์แบบญี่ปุ่นที่นิยมความสะอาด ความใหม่ และการเปลี่ยนแปลง เช่น การกลับด้านเสื่อทาทามิ หรือมุงหลังคาใหม่ ดังนั้นประตูสไลด์กระดาษแบบโชจิและฟุสุมะ จึงเป็นองค์ประกอบของบ้านที่เหมาะกับวิถีชีวิตของคนญี่ปุ่น
2.บ้านช่องโปร่งไม่มีการแบ่งแยกระหว่างคนในครอบครัว
ประตูฟุสุมะแบบสไลด์ ถึงจะกั้นห้อง แต่ก็ทำให้รับรู้ถึงผู้คนที่อยู่ในห้องอีกฝั่งได้ นอกจากนี้ เสียงพูดคุยจากห้อง ยังเล็ดลอดออกมาตามทางเดิน กล่าวได้ว่าบ้านญี่ปุ่นโบราณนั้น แทบจะไม่มีความเป็นส่วนตัวเลย หรืออาจจะพูดว่า มี “พื้นที่ส่วนตัว” น้อยมาก ห้องต่างๆ เป็นพื้นที่สำหรับครอบครัว และไม่มีการแบ่งแยกกันระหว่างสมาชิก คนญี่ปุ่นให้ความสำคัญกับ “การเอาใจใส่” และ “การเห็นอกเห็นใจ” คนรอบข้าง ด้วยเหตุนี้การที่ห้องต่างๆ ถูกกั้นด้วยประตูสไลด์ โชจิ หรือฟุสุมะ ซึ่งทำให้รับรู้ถึงกิจกรรมของผู้อื่น จึงเหมาะกับวิถีชีวิตของคนญี่ปุ่น เนื่องจากสมาชิกในครอบครัว หรือกลุ่มคน ต่างรับรู้ถึงกันและกัน ยามที่ใช้เวลาร่วมกัน
3.ประตูสไลด์กระดาษ สร้างบรรยากาศภายในห้องที่สวยงาม
ประตูสไลด์แบบโชจิและฟุสุมะในบ้านญี่ปุ่นโบราณ มักทำจาก “วาสึ” (กระดาษญี่ปุ่น) วาสึเป็นกระดาษดั้งเดิมของญี่ปุ่น ทำจากเส้นใยของพืชชนิดต่างๆ เช่น โคโซะ มิทสึมาตะ และกัมปิ
จุดเด่นของวาสึ คือ มีเนื้อสัมผัสเส้นใยที่เป็นเอกลักษณ์ สวยงาม เมื่อนำวาสึมาใช้ทำประตูจะช่วยสร้างบรรยากาศภายในห้องให้ดูหรูหรา สง่างาม และรู้สึกผ่อนคลาย
4.ปรับแสงสว่างได้อย่างอิสระ
ประตูโชจิทำจากกระดาษญี่ปุ่นบนโครงไม้ ดังนั้น ประตูโชจิ จึงมีหน้าที่ในการปรับแสงสว่างภายในห้องแม้จะปิดประตูโชจิ แต่ห้องก็ไม่มืด เพราะแสงจากภายนอกหน้าต่าง สามารถผ่านทะลุเข้ามาได้ ด้วยเหตุนี้ ประตูโชจิ จึงนิยมใช้เป็นหน้าต่าง หรือประตู ที่เปิดโล่งออกด้านนอก ช่วยให้ภายในห้องสว่างตลอดทั้งวัน ใน บ้านยุคใหม่ ประตูโชจิ มีหน้าที่คล้ายกับ “ม่านลูกไม้” เพราะช่วยให้มองไม่เห็นภายในห้องจากด้านนอก ขณะเดียวกัน ยังคงช่วยรักษาความสว่างภายในห้องได้ ในยุคสมัยที่ยังไม่มีกระจก ประตูโชจิ มีประโยชน์มาก เนื่องจากสามารถรับแสงสว่าง ซึ่งประตูไม้หรือประตูโลหะ ไม่สามารถทำได้
5.ประตูน้ำหนักเบา เคลื่อนย้ายสะดวก เหมาะกับการปรับเปลี่ยนพื้นที่
จุดเด่นของห้องญี่ปุ่นคือ “ความยืดหยุ่น” เนื่องจากผู้อยู่อาศัยสามารถปรับเปลี่ยนขนาดห้องได้อย่างคล่องตัวตามสถานการณ์ ตัวอย่างเช่น เมื่อมีแขกมาเยี่ยมบ้านจำนวนมาก หรือมีการจัดงานเลี้ยง คนญี่ปุ่นมักจะรื้อถอนประตูฟุสุมะแบบสไลด์ ระหว่างห้องสองห้องออก เพื่อใช้พื้นที่ทั้งสองห้องเป็นห้องใหญ่ห้องเดียว ประตูฟุสุมะ เป็นประตูที่ทำจากโครงไม้ วิลล่าภูเก็ต ปิดทับด้วยกระดาษทั้งด้านหน้าและด้านหลัง ทำให้มีน้ำหนักเบามาก
ข้อดี ของประตูฟุสุมะ คือ ง่ายต่อการรื้อถอน และเคลื่อนย้าย ความยืดหยุ่นขององค์ประกอบภายในบ้าน สอดคล้องกับวิถีชีวิตของคนญี่ปุ่น
วอลเปเปอร์ไวนิล (Vinyl Wallpaper)
วอลเปเปอร์ที่ใช้วัสดุบุผนังที่ผลิตจากกระดาษเคลือบผิวหน้า (Surface) ด้วยสารประเภทไวนิลพิมพ์สี และใช้การกดลาย (Emboss) เพื่อให้เกิดลวดลายต่างๆ ในบางชนิดมีการทำรีจิสเตอร์ (Register) เพื่อเพิ่มเส้นของลวดลายต่างๆ ให้กับวอลเปเปอร์ โดยมีลักษณะผิวหน้ามันและผิวแบบด้าน โดยไวนิลจะเป็นชนิดวอลเปเปอร์ที่ได้รับความนิยมมากที่สุด เพราะสามารถเช็ดทำความสะอาดได้ด้วยน้ำ ดูแลรักษาง่าย ไม่เป็นที่เกาะของฝุ่นละออง เหมาะกับการแต่งคอนโดผนังห้องทั่วไป แต่เมื่อเวลาผ่านไป
วอลเปเปอร์โฟม (Foam Wallcovering)
เป็นวัสดุบุผนังชนิดหลังกระดาษ (Paper Back) เคลือบผิวหน้าด้วยสารพีวีซี (PVC) หรือโฟมพิมพ์สีแล้วทำการอบนูนเพื่อให้เป็นลวดลาย ลักษณะเด่น คือ จะมีลวดลายที่ลึกเด่นชัด มีความหนานุ่ม และสามารถทำความสะอาดได้ง่ายพอสมควร เหมาะสำหรับติดตั้งในที่ที่ไม่มีฝุ่นมาก เช่น ห้องนอน ห้องปรับอากาศ สามารถบดบังความไม่เรียบร้อยของผนังได้ดี นอกจากนี้ยังมีน้ำหนักเบากว่าประเภทอื่นจึงสามารถติดบนเพนดานได้ดี